بازار ارز به کدام سو می‌رود؟/ هر روز تاخیر در دسترسی به منابع ارزی به اقتصاد ایران ضربه می‌زند

در شش ماه اخیر، بهای دلار در بازار ارز ایران جهشی ۱۰۰ درصدی را پشت سر گذاشته است و تا به امروز هر راهکاری که از سوی تیم اقتصاد دولت برای کنترل اوضاع ارائه شده بی ثمر بوده است؛ واداشتن بازرگانان به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات، روی آوردن دولت به جایگزین کردن یوان چین با دلار آمریکا، تزریق روزانه ۵۰ میلیون دلار در بازار از جمله اقداماتی بوده‌اند که تاکنون برای پایین نگه داشتن یا دستکم متوقف کردن بهای دلار صورت گرفته است و حالا در ادامه همین سلسله اقدامات است که عبدالناصر همتی برای مذاکره با شرکای اقتصادی خارجی ایران تصمیم به مسافرت گرفته است.

سفر همتی به عراق چقدر از التهابات بازار ارز می‌کاهد؟

اینکه سفر رئیس کل بانک مرکزی به عراق و آزادسازی منابع ارزی ایران و از سوی دیگر رایزنی‌های دولت جمهوری اسلامی با مقامات کره جنوبی برای بازگردان پول‌های بلوکه شده تا چه اندازه می‌تواند به فروکاستن از التهاب این روز‌های تقاضای داخلی در بازار ارز منجر شود، پرسشی است که کامران ندری، اقتصاددان پاسخ آن را اینطور به اقتصاد۲۴ می‌دهد: نوسانات ارزی ایران محصول همزمانی دو چیز است، یکی تحریم‌های اقتصادی خارجی و دیگری تصمیم گیری متولیان اقتصادی در داخل کشور؛ در دو سال و نیمی که از زمان بازگشت تحریم‌های ظالمانه اقتصادی می‌گذرد، ایران موفق به بازگرداندن منابع ارزی خارجی خود نشده است؛ طی این سال‌ها ژاپن، چین، کره، هند، امارات و عراق کشور‌هایی بودند که ایران با آن‌ها مراوده اقتصادی داشت، اما سیستم بانکی این کشور‌ها از ترس قرار گرفتن در لیست سیاه آمریکا از استرداد منابع ارزی متعلق به ایران خودداری می‌کند؛ از وقتی هم که به سیاهه لیست تحریم‌ها اسامی ۱۸ بانک و موسسه مالی ایرانی اضافه شده این وضعیت وخیم‌تر شده است.

از صحبت‌های این اقتصاددان می‌توان این تعبیر عامیانه را هم داشت که اعمال فشار‌های اقتصادی خارجی از یکسو و به موازات آن ناکارآمدی ساختار‌های معیوب و مشکل دار اقتصادی داخلی از سوی دیگر، اثری شبیه به مصرف همزمان خربزه و عسل را به همراه دارد؛ از یکسو آمریکا با نادیده گرفتن همه قواعد تلاش دارد تا میان ایران و اقتصاد جهانی حصاری نفوذناپذیر بکشد و از سوی دیگر زمامداران امور اقتصادی داخل کشور به دلیل مسائلی همچون اشتباهات مدیریتی و آلودگی به فساد‌های مالی، آنقدر در مراقبت از منابع ارزی موجود ناتوان بوده اند که امروز همه مردم از تولیدکنندگان و بازرگانان گرفته تا مردم عادی آماده اند تا موجودی ریالی خود را در برابر هر کالای دیگری بفروشند.

صف‌های طولانی متقاضیان خرید خودرو، نایابی اقلام اساسی و ضروری، گرانی مواد اولیه تولید، وضعیت آشفته بازار سهام، رکود معاملات مسکن و دست آخر رکودشکنی روزانه بهای سکه و طلا نتیجه‌ای است که از همزمانی بازگشت تحریم‌های ظالمانه و تصمیمات اقتصادی داخلی گرفته شده است.

ندری در ادامه گفتگوی خود می‌گوید: به صورت مشخص در این شرایط کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی اقدام نابجایی بود و باعث شد تا کمتر کسی در نگهداری ریالی دارایی‌های خود تردید کند؛ هرچند توجیه منطقی این اقدام ایجاد تقاضا در بازار بود، اما در عمل به دلیل ناکافی بودن منابع ارزی با صف‌های طویلی از متقاضیان در تمامی بازار‌ها مواجه هستیم.

این اقتصاددان در عین حال راجع به اینکه رفت و آمد مقامات اقتصادی بانک مرکزی به کشور‌های طرف تجاری ایران تا چه اندازه می‌تواند به تغییر شرایط به وجود آمده کمک کند؟ می‌گوید: سفر اخیر رئیس کل بانک مرکزی به عراق اقدام بدی نبود؛ واقعیت این است که در نتیجه اعمال فشار‌های آمریکایی‌ها کمتر کشوری راغب به مبادله اقتصادی با ایران خواهد بود؛ درست است که این کشور مبادلات غذایی و دارویی با ایران را تحریم نکرده است، اما موسسات بانکی خارجی ترجیح می‌دهند تا برای مصون ماندن از گزند اقدامات تنبیهی واشنگتن تا حد ممکن با ایران مبادله ارزی نداشته باشند؛ همین عراق که مقصد روز دوشنبه رئیس کل بانک مرکزی بود به دلیل داشتن وابستگی به شبکه برق سراسری ایران از شمول این تحریم‌ها معاف است، با این حال دولتمردان این کشور در بازگرداندن مطالبات ایران مرددند؛ ممکن است اصل این پول دست نخورده باقی بماند، اما هر روز تاخیر در دسترسی به آن می‌تواند لطمات جبران ناپذیری را برای بخش‌های اقتصادی ایران به دنبال داشته باشد چرا که این پول در نهایت باید بابت خرید فلان ماده اولیه یا قطعه هزینه‌ای شود که قیمت‌هایشان روز به روز تغییر می‌کند.

از نظر این کارشناس اقتصادی حتی اگر بخواهیم خوشبینانه به مسافرت‌هایی از جنس سفر اخیر عبدالناصر همتی به عراق نگاه کنیم بازهم دستاورد‌های این سفر موقتی و غیر دائم است؛ واقعیتش در کنار همه اشتباهات اقتصادی که در ایران اتفاق افتاده است در سال‌های گذشته با خروج منابع ارزی از ایران نیز مواجهیم، منابعی که بیشتر توسط اشخاص ذینفع در نوسانات اقتصادی کشور بابت خرید املاک و مستقلات و سرمایه گذاری در کشور‌های خارجی و مهاجرت و اقامات در این کشور‌ها از ایران خارج می‌شود، برای همین نمی‌توان در دراز مدت به چنین سفر‌هایی دل خوش کرد.

به زبان ساده‌تر از این بخش از صحبت‌های ندری می‌توان اینطور استنباط کرد که سوغاتی مسئولان بانک مرکزی از سفر‌های خارجی اخیر ماندگاری چندانی نخواهد داشت و مانند این است که بخواهیم حجم معینی از آب را با آبکش جابجا کنیم.

ندری در خاتمه صحبت‌های خود می‌گوید: سوای تحریم‌های اخیر موسسات بانکی ایرانی، با معضل FATF نیز مواجهیم و همین باعث می‌شود تا مراودات بین المللی بانکی با ایران سخت‌تر و سخت‌تر شود؛ در این فضا تمام طرف‌های اقتصادی و بانک‌های واسط هر آن می‌توانند در مظان اتهامات سنگینی قرار بگیرند و برای همین ریسک چنین مراوداتی به شدت افزایش خواهد داشت و در این وضعیت راهی برای تامین ارز مورد نیاز داخلی نخواهیم داشت الا آنکه به استفاده از ظرفیت صرافی‌ها و واسطه‌ها روی آورده شود و خب می‌دانیم که این مسیر‌ها چندان خالی از ایراد هم نیستند؛ هم محدودند، هم زمانبر و هم فساد خیزند.